De gambietenbrug

Wat betekent gambiet, waar komt deze schaakterm vandaan?  Woordenboek Van Dale (online versie) geeft niet thuis, (h)erkent ‘gambiet’ niet als Nederlands woord. Ook onzetaal.nl vindt geen resultaten voor ‘gambiet’.

Ach, als schakers weten we het natuurlijk wel: pionoffer(s) in de openingsfase met als doel initiatief en aanvalskansen.

Gambiet is ontleend aan de vechtsport, zo leren ons etymologische bronnen en stamt uit het Italiaans. Gamba betekent in het Italiaans been of onderbeen. De uitdrukking ‘dare il gambetto’ betekent iemand ‘beentje lichten’.

[Uit het Spaans kennen we gamba ook als grote garnaal; viola da gamba = Italiaans, knieviool]

De gambietspeler maakt zijn bedoeling meteen kenbaar: hij provoceert de tegenstander en is er op uit om hem snel te vloeren met een pionoffer als inleiding van de beoogde welgemikte voetveeg annex beenworp.

Dus gambiet heeft niets met het Nederlandse woord ‘biet’ (suikerbiet, rode biet) te maken?
Nee, maar misschien is een associatie met de uitdrukking ‘de bietenbrug op gaan’ nog niet zo gek.

Iemand die ‘de bietenbrug op gaat’, komt in de problemen. Taalvorsers denken dat de uitdrukking is ontstaan in de tijd dat boeren met  een kar suikerbieten  de brug over moesten steken.

Hierbij vielen soms  bieten van de kar die tot moes werden gereden met een glad brugdek en het gevaar van uitglijden voor latere  passanten tot gevolg. In de beleggingswereld duikt de bietenbrug-metafoor geregeld op.

Onze ‘gambietenbrug’ is misschien te vergelijken met een glibberige stelling waarin een speler makkelijk onderuit kan gaan.

Gambiet komt soms ook voor in de literatuur als onderdeel van een boektitel, meestal een thriller. Of in politieke analyses als aanduiding van een politieke of diplomatieke strategie. Er is een Brabantse schaakvereniging met de naam Gambiet en de gemeente Assendelft kent een straatnaam Gambiet. Dus wie zegt: in een gambiet kun je niet wonen, is in elk geval in het Zaanse dorp aan het verkeerde adres.

De theorie van de schaakopeningen kent tientallen gambieten, misschien wel honderden als je alle sub-gambieten meerekent. Wie   schaakboeken over witte en zwarte gambieten wil verzamelen, mag hiervoor gerust  een halve meter in de boekenkast  reserveren.

De bekendste gambieten zijn natuurlijk het risicoloze damegambiet en het gedurfde koningsgambiet, waarschijnlijk het oudste gambiet van het schaakspel dat teruggaat tot de zestiende eeuw.

In databases zijn partijen te vinden van de Italiaanse schaker/schrijver Gioachino Greco. Er hangt wel een luchtje aan partijen waar als tegenstander NN staat vermeld. Mogelijk zijn het geen echte partijen maar constructies van Greco met als doel de tactische mogelijkheden van het koningsgambiet te etaleren. Mooie illustraties van ‘beentje lichten’ of uitglijders op de ‘gambietenbrug’.

Hoe dan ook, het koningsgambiet werd razend populair in de periode van het romantische schaak, waarin de aanvalskunst zich sneller ontwikkelde dan de verdedigingstechniek. Dat veranderde na een defensieve inhaalslag. Na de intrede van de computer is het koningsgambiet uit beeld verdwenen, als een vergeten groente van het schaakspel.

Is het koningsgambiet tegenwoordig dan nog wel speelbaar? Jazeker, niet alle gambietgeleerden zijn onder de indruk van Bobby Fischers beroemde uitspraak uit 1961:

“The refutation of any gambit begins with accepting it. In my opinion the King’s Gambit is busted. It loses by force.“

Fischer himself got busted in een partij  uit 1960 (Mar del Plata) toen Boris Spassky hem met succes het koningsgambiet voorschotelde. Na de pijnlijke nederlaag – de wraak volgde in 1972, Reykjavik – maakte Fischer serieus studie van het gambiet en ontwikkelde de Fischer-variant (1 e4 e5 2 f4 exf4 3 Pf3 d6!). Een solide verdediging, maar ‘geforceerd winnend’ is uiteraard sterk overdreven.

Als we computerevaluaties op beide gambieten (dame en koning) loslaten dan ontstaat het volgende (spiegel)beeld:

1 d4 d5 2 c4 dxc4: iets beter voor wit.
1 e4 e5 2 f4 exf4: iets beter voor zwart.

Zo’n oordeel zegt niets, in beide stellingen heeft zwart een (tijdelijke) pluspion. Het verschil zit natuurlijk in de veiligheid van de witte koning die kwetsbaar is in het koningsgambiet. Toch beslissen niet  de openingszetten de partij maar het vervolg dat de spelers eraan geven…

Welkom op de gambietenbrug!

April 2023, ter gelegenheid van HSG thematoernooi Koningsgambiet op zaterdag 29 april.