De mens als een nutteloos wezen
‘Tegen irrelevantie is het moeilijker vechten dan tegen uitbuiting’
Iemand die zijn hoofd ver boven het maaiveld uitsteekt, kan verwachten dat zijn kop eraf wordt gehakt. Yuval Noah Harari krijgt niet alleen lovende kritieken. Zo deed de recensent van de Volkskrant zijn eerste boek af als borrelpraat. Anderen lopen met hem weg.
Barack Obama, Mark Zuckerberg en Bill Gates zijn fan van de Israëlische schrijver. Van zijn eerste twee boeken, ‘Sapiens’ en ‘Homo Deus’ zijn meer dan tien miljoen exemplaren in ruim vijftig talen verkocht. Deze week verscheen zijn derde werk, ’21 lessen voor de 21e eeuw’, ook de Nederlandse vertaling hiervan ligt inmiddels als een warm broodje op de toonbank van de boekwinkel.
Dit boek heeft geen ondertitel. De nutteloze of irrelevante mens zou een logisch vervolg zijn in de ‘mens’-serie, na de denkende of wijze mens (Sapiens) en de mensgod of godmens (Homo Deus).
Met de nutteloze mens doelt Harari op de mensen die straks de boot missen na de technologische ontwrichting die ons te wachten staat. Door automatisering en robotisering dreigt de mens zijn economische waarde te verliezen. “Het zou goed kunnen dat de technologische vernieuwing al heel snel miljarden mensen van de arbeidsmarkt zal drukken en er een gigantische nieuwe nutteloze klasse zal ontstaan, wat een sociale en politieke onrust met zich mee zal brengen waarop geen enkele bestaande ideologie een antwoord heeft”, schrijft Harari.
De geschiedenis kent voldoende succesvolle revoluties die gericht waren tegen een economische elite die mensen uitbuitte. Maar een opstand tegen een economische elite die straks geen mensen meer nodig heeft om uit te buiten, is waarschijnlijk kansloos. “Tegen irrelevantie is het moeilijker vechten dan tegen uitbuiting.”
Harari (42) is als historicus verbonden aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem. Met zijn boeken verwierf hij wereldfaam. Hij reist inmiddels de hele wereld over voor ontmoetingen met politieke leiders en topmanagers uit het bedrijfsleven. Begin dit jaar debuteerde hij als spreker op het Wereld Economisch Forum in Davos.
Harari is meer dan historicus, hij begeeft zich lichtvoetig op andere wetenschappelijke terreinen, zoals filosofie en biologie waarbij hij originele en provocerende conclusies niet schuwt. ‘Sapiens’, geeft een overzicht van de ontwikkeling van de mens die zo’n 2,5 miljoen jaar geleden ontstond in Oost-Afrika als een evolutionaire aftakking van een vroeger apengeslacht. In ‘Homo Deus’ staat de mens op het punt zich door te ontwikkelen tot supermens als knutselproduct van genetica, biotechnologie en kunstmatige intelligentie.
Harari is uitgegroeid tot een internationaal fenomeen en zijn derde werk zal dit ongetwijfeld nog verder versterken. Het boek ’21 lessen voor de 21e eeuw’ is het logische vervolg op zijn twee bestsellers. Inhoudelijk is het veel meer dan de te verwachten commerciële spin-off van zijn eerdere succeswerken.
In een poging de meest urgente vraagstukken van deze tijd te beantwoorden scherpt Harrari zijn inzichten aan, soms meer als columnist dan als wetenschapper. Hij laat zijn licht schijnen over de bedreigingen van de digitale dictaturen, over populisme en nationalisme, over immigratie, nepnieuws, terrorisme en oorlog.
Met cijfers onderbouwd legt Harari uit dat we in het vredigste tijdperk uit de geschiedenis leven. Sinds 9/11 (2001) hebben terroristen jaarlijks zo’n vijftig mensen vermoord in de Europese Unie, ongeveer tien in de VS, zeven in China. Wereldwijd ongeveer 25.000, voornamelijk in Irak, Afghanistan, Pakistan, Nigeria en Syrië. De cijfers voor jaarlijkse verkeersdoden: 80.000 in Europa, 40.000 in de VS, 270.000 in China en wereldwijd 1,25 miljoen. Suikerziekte eist jaarlijks 3,5 miljoen levens, luchtvervuiling zeven miljoen. Harari: “Waarom zijn we dan banger voor terrorisme dan voor suiker en waarom verliezen regeringen verkiezingen door sporadische terreuraanvallen, maar niet door chronische luchtvervuiling?”
Natuurlijk blijft de vraag legitiem wat je met zijn scherpzinnigheid opschiet. Simpele antwoorden zijn er niet in de grote debatten van deze tijd, zegt hij zelf. Enig houvast bij de mondiale problemen die op ons af gaan komen, biedt hij wel. En dat is nuttig gezien Harari’s veronderstelling dat de politiek in de toekomst niet of nauwelijks een antwoord op deze grote vraagstukken zal hebben. De Belgische krant De Morgen onderscheidt mensen die Harari gelezen hebben en mensen die hem niet gelezen hebben. “Je hoort beter bij de eersten.”
Dat zou wel eens kunnen kloppen.
HMC, Bijlage Plus, 1 september 2018