Dictatoriale trekjes aan de Donau

De Washington Post riep EU-leiders vorige maand dringend op in actie te komen tegen Hongarije waar fundamentele democratische waarden om zeep worden geholpen, terwijl het land miljarden aan steun vanuit Brussel ontvangt. Ook Washington moet de relatie met Hongarije herzien omdat premier Orban zich heeft buitengesloten van het democratische Westen, aldus de krant. Kort daarvoor had Orban de ‘illiberale staat’ uitgeroepen, zeg maar onvrije democratie.
Orban heeft de afgelopen jaren de persvrijheid beknot, stuurt politie af op burgerrechtenorganisaties (Der Spiegel sprak deze week van razzia’s), heeft de onafhankelijkheid van rechtbanken en de centrale bank ingeperkt, de kieswet gewijzigd waardoor zijn partij Fidesz – die al een tweederde meerderheid heeft – nog meer macht krijgt. Orban bekrachtigde onlangs een nucleaire overeenkomst met Rusland over twee kerncentrales, een miljardencontract.
De internationale pers schildert hem graag af als de Viktator, Hongarije als Orbanistan en de aanslagen op de democratie als een proces van poetinisering. De woordgrapjes zijn bedoeld om te waarschuwen, maar geven geen antwoord op de kernvraag: waarom is Hongarije de facto op weg naar een nieuwe eenpartijstaat onder leiding van een populist en nationalist? De draai is opmerkelijk want het land richtte de blik altijd op het Westen en had 25 jaar geleden een fors aandeel in het neerhalen van het IJzeren Gordijn. De verwachtingen waren hoog gespannen toen de deur open werd gezet naar de markteconomie. Buitenlandse bedrijven gingen kralen rijgen. Een groot deel van het bedrijfsleven kwam in buitenlandse handen. Banken waren scheutig met leningen, de Hongaren gaven zich gretig over aan de consumptiemaatschappij. In de schappen van de supermarkt werden de eigen yoghurtjes vervangen door (duurdere) producten van zuivelreuzen als Danone. Deze danonisering heeft vervreemdend gewerkt en anti-westerse sentimenten aangewakkerd. Banken deden aan kartelvorming, manipuleerden tarieven. De leningen – vaak gekoppeld aan de Zwitserse frank – hangen veel Hongaren als een molensteen om de nek nadat de eigen munt flink is gedevalueerd. Orban schiet de ‘kredietslaven’, zoals hij de slachtoffers graag noemt, te hulp met een keiharde aanpak van de banken.
In Nederland is het ondenkbaar dat premier Rutte een wet zal aankondigen die de verstrekkers van de woekerpolissen zal dwingen alles tot de laatste cent plus boetes terug te betalen. Orban doet het wel, het laat zich raden op welke partij gedupeerden stemmen.
Het Westen leunde na de val van de Muur tevreden achterover, verguld met de nieuwe afzetmarkten, maar niet beseffend dat vrijheid en democratie geen broodbeleg zijn. Nu vormt Orban in het hart van Europa een ‘illiberale staat’ – wat dat ook precies moge zijn – en lijkt de EU opgezadeld met een Trojaans paard. Brussel heeft de handen al vol aan Oekraïne. Zelfs als in het gunstigste scenario daar rust en stabiliteit terugkeren, zal Centraal- en Oost-Europa een hoofdpijndossier blijven.

HMC, Opinie, 20 september  2014