Eregalerij met smetplekken
Jacob Peet
Analyse naar aanleiding van een recente discussie over het Gulden Boek van de gemeente Hilversum.
Het is misschien wel eenvoudiger om de Nederlandse Grondwet te wijzigen dan ook maar een komma verplaatst te krijgen in het Gulden Boek der gemeente Hilversum. Of gaat er nu toch iets veranderen, en zo ja biedt dat nieuwe gezichtspunten voor HSG in de kwestie-Peet?
Hilversum kent nu twee kwesties rond het Gulden Boek: de kwestie-Peet, waarbij HSG betrokken is en de kwestie-Vogt. Beide zaken zijn heel verschillend, maar er zijn ook overeenkomsten: aan een eenmaal genomen besluit van de in een ivoren toren zetelende commissie valt niet te tornen. Wijsheid en integriteit van de commissieleden die personen voordragen voor opname in de gemeentelijke eregalerij zijn kennelijk boven elke twijfel verheven. Voortschrijdend inzicht wordt stelselmatig de kop ingedrukt. Het resultaat is een eregalerij met smetplekken.
Over welke zaken hebben we het precies en waaruit bestaat de betrokkenheid van HSG? Eerst de zaak-Vogt: In een recente reeks artikelen in De Gooi- en Eemlander wierp journalist Ronald Frisart de afgelopen weken de vraag op of Willem Vogt (1888-1973), oud-directeur van de Avro, wel terecht is bijgeschreven in het Gulden Boek. Vogt is omstreden omdat hij op 21 mei 1940, vlak na de Nederlandse capitulatie, op eigen initiatief joodse programmamedewerkers bij de Avro ontsloeg.
Met deze knieval stelde hij het belang van de eigen organisatie en zijn eigen gedroomde toekomstige rol hierin boven universele grondrechten. Met het in een vroeg stadium vrijwillig verwijderen van joodse mensen uit zijn organisatie hoopte hij zich gunstig te positioneren voor het proces van nazificering van de omroepen dat onvermijdelijk tijdens de Duitse bezetting zou volgen. Ook andere omroepbazen maakten zich hieraan schuldig, maar Vogt ging in zijn opportunisme – antisemitisch wordt zijn handelswijze in boeken over de omroepgeschiedenis primair niet genoemd – het verst.
Han Hollander
De bekendste door Vogt ontslagen omroepmedewerker was Han Hollander, de eerste Nederlandse radiosportverslaggever. Hij werd in 1943 in het Poolse vernietigingskamp Sobibór vermoord.
Onder de ontslagen omroepmedewerkers bevonden zich ook musicus Salomon Bamberger, die lid was van HSG, en de vader van HSG-lid Siegfried Zilverberg die hoboïst was in dienst van de Avro, zoals beschreven in ons jubileumboek ‘Mat in de Mediastad’.
De donkere kant van Vogt is in de jaren vijftig, toen het Gulden Boek werd geïntroduceerd, door de hiervoor in het leven geroepen adviescommissie (bewust) verzwegen in de voordracht van de omroepbaas. B en w gingen vervolgens akkoord met de voordracht. Willem Vogt werd dus bijgeschreven in het Gulden Boek met weglating van diens zeer omstreden optreden in 1940.
Na de oorlog bogen twee zuiveringscommissies voor de omroep zich over de (ontslag)zaak, evenals het Bijzonder Gerechtshof Amsterdam. Uiteindelijk stelde dit hof hem ‘buiten vervolging’, zo lezen we in De Gooi- en Eemlander.
Gevoeligheden
Vogts bijschrijving en – misschien nog wel veel verwerpelijker – de eenzijdige manier (uitsluitend een opsomming van ’s mans verdiensten) waarop dat tekstueel is begeleid, staat op gespannen voet met een van de belangrijkste uitgangspunten van het Gulden Boek die bij de introductie zijn geformuleerd:
“(…) grote voorzichtigheid moet worden betracht. Zulks niet alleen omdat de vermelding in het Gulden Boek als een hoge onderscheiding moet worden beschouwd, maar evenzeer – zo niet in nog sterker mate – omdat al of niet toekenning van het eerbetoon aan een bepaalde persoon gemakkelijk gevoeligheden kan oproepen, zowel voor de betrokkene zelf als in aanzienlijk ruimer kring.” (Citaat ontleend aan één van de publicaties in De Gooi- en Eemlander).
Het zal duidelijk zijn dat de recente artikelen in De Gooi- en Eemlander de gemeente Hilversum in verlegenheid hebben gebracht. Vrij kort na het eerste artikel besloot burgemeester Broertjes een onderzoek te laten instellen naar de kwestie. De uitkomst werd afgelopen week bekendgemaakt: Vogt behoudt zijn plek in de Hilversumse eregalerij voor burgers die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor de Hilversumse samenleving en anderen tot voorbeeld kunnen dienen.
In De Gooi- en Eemlander van vrijdag 25 april zegt burgemeester Broertjes:
,,Het zou aanmatigend zijn zo’n zeventig jaar later, nog een oordeel, laat staan een moreel oordeel, uit te spreken over wat Willem Vogt in de oorlogsjaren heeft gedaan.”
In een ambtelijke notitie waarop b en w hun recente besluit hebben gebaseerd staat, zo lezen we in de krant:
,,Zo dit gedrag al als laakbaar moet worden gekwalificeerd, is dit indertijd niet als zó laakbaar beoordeeld dat het aan het toekennen van verschillende eerbewijzen in de weg heeft gestaan.” (Vogt ontving na de oorlog ook een koninklijke onderscheiding).
Regenten
Journalist Ronald Frisart fulmineert daags na de bekendmaking in een commentaar in De Gooi- en Eemlander:
,,De vraag is wie of wat ze precies willen beschermen. Vogt natuurlijk, maar naar hun handelen te oordelen, ook het establishment dat hem destijds liet ‘ontsnappen’ en hem nadien op het schild hees. We dachten dat het verschijnsel lang passé was, maar in het Grote Gele Raadhuis zitten ze nog: regenten die regenten dekken.”
Tot zover de kwestie Vogt, nu de kwestie-Peet. HSG kent een andere zaak rond het Gulden Boek. Uiteraard doelen we hier op Jacob Peet (1831-1914), slager (hofleverancier koningin Wilhelmina), gemeenteraadslid, wethouder, loco-burgemeester, koorzanger, oprichter kerkkoor, dichter, organist Sint-Vituskerk, drijvende kracht achter het comité dat met succes geld inzamelde voor de toren op de Sint-Vituskerk, als zwager van Johannes Geradts financieel betrokken bij de oprichting van De Gooi- en Eemlander in 1871, Erfgooiersbestuurder, en – niet onbelangrijk voor ons – oprichter van het Hilversumsch Schaak Genootschap (HSG) in 1887, voorzitter van HSG tot zijn dood in 1914.
Peet is in 1957 niet opgenomen in het Gulden Boek. Het vermoeden bestaat dat hem de toegang is geweigerd in verband met zijn opstelling in een Erfgooierskwestie, waarin hij niet de kant koos van de opstandige boeren, maar partij koos voor de bestuurders. Hiermee kan hij vijanden hebben gemaakt. Naar Peet is in Hilversum wel een straatnaam vernoemd, in het Erfgooierskwartier. De straatnamencommissie kwam kennelijk tot een ander oordeel dan de Gulden Boek-commissie.
Adri Plomp
Onze clubgenoot Adri Plomp (†2011) heeft zich als amateurhistoricus uitvoerig verdiept in de persoon Jacob Peet en diens betekenis voor Hilversum. Hij heeft hierover uitgebreid artikelen gepubliceerd. Dat heeft ertoe geleid dat Adri en het bestuur van HSG enkele keren een verzoek bij de gemeente hebben ingediend om Peet alsnog bij te schrijven in het Gulden Boek, om recht te doen aan de belangrijke rol die de ‘vleesch- en wethouder’ op meerdere terreinen in de Hilversumse samenleving heeft gespeeld. (En dus niet puur omdat hij HSG heeft opgericht).
De eerste keer was in 1995, de laatste keer in de aanloop van het jubileumjaar 2012 waarin HSG zijn 125-jarig bestaan vierde. Het verzoek werd opnieuw afgewezen. In ons jubileumboek ‘Mat in de Mediastad’, waarvan burgemeester Broertjes op 23 september 2012 het eerste exemplaar in ontvangst nam, eren wij een van onze founding fathers als een Waarlijk Grote Hilversummer. Ter afsluiting van onze vergeefse inspanningen richtten we enkele harde woorden aan het adres van de commissie die maar blijft weigeren recht te doen aan de historische betekenis van Peet:
“Een blunder, waarmee de commissie zichzelf, het Gulden Boek en de gemeente Hilversum blameert.” (Mat in de Mediastad, pagina 16).
Hierop is door de gemeente – voor zover bekend – geen actie ondernomen, in tegenstelling tot de zaak-Vogt waarin door burgemeester Broertjes wel adequaat is gereageerd op de publicaties. Los van wat je kunt vinden van het uiteindelijke standpunt om Vogt te handhaven, in deze kwestie is in elk geval transparantie gekomen. Boven de zaak-Peet/Gulden Boek hangt nog steeds een dichte mist.
De piek op de St. Vitus is met 98 meter de hoogste neogotische toren van ons land. Hilversum dankt de kerktoren aan een initiatief waarvan Jacob Peet de drijvende kracht was.
De kwestie Peet/Gulden Boek is van een geheel andere orde dan de kwestie Vogt die associaties oproept met jodenvervolging, concentratiekampen, de Holocaust. Ze horen ook los van elkaar te staan. Toch dringt onvermijdelijk de conclusie zich op dat de commissie in de zaak-Vogt de ogen bewust heeft gesloten voor iets wat de omroeppionier moreel zwaar was aan te rekenen, terwijl Peet, die net als Vogt onmiskenbaar zijn stempel op Hilversum heeft gedrukt, is ‘gestraft’ voor iets…., ja waarvoor eigenlijk?
Reglement
Biedt de recente discussie (over Vogt) nieuwe gezichtspunten voor het HSG in de zaak-Peet? Niet direct, lijkt het. HSG heeft het meerdere keren geprobeerd, daar is geen bevredigend antwoord op gekomen. Dan houdt het een keer op. Of het moet zijn dat een nevenbesluit van b en w van de afgelopen week wellicht toch nieuwe aanknopingspunten biedt. De reeks publicaties in De Gooi- en Eemlander heeft er wel toe geleid dat het reglement voor bijschrijving in het Gulden Boek zal worden aangepast. Wellicht het eerste scheurtje in het bastion? Hoe is nog niet helemaal duidelijk, een ambtelijke ontwerptekst zal nog door een jurist beoordeeld worden, zo meldt de krant afgelopen vrijdag.
Afwachten dus, en misschien iets voor in het achterhoofd voor 2036-2037 in de aanloop naar de viering van ons 150-jarig bestaan? De aangekondigde aanpassing van de spelregels kan er immers op duiden dat zelfs op het ‘Grote Gele Raadhuis’ het besef begint door te dringen dat de commissie het ook wel eens bij het verkeerde eind zou kunnen hebben (gehad).
Website HSG, november 2013