Naar elf miljard zielen
Immigratie is nodig. Niet uit naastenliefde maar uit eigenbelang
Na lezing van deze eerste zin van dit verhaal is er ergens op de wereld een kind geboren. En na de volgende regel weer een, enzovoort. Na de eerste alinea is er ook wel ergens op de aardbol iemand gestorven, maar het sterftempo is veel minder hoog. Het saldo van komen en gaan betekent een duidelijke groei van de wereldbevolking. Volgens bevolkingsprognoses van de VN zijn we op weg naar 11 miljard zielen aan het eind van deze eeuw, in het jaar 2100.
Enig idee hoeveel kinderen de mensheid op een dag als vandaag op de wereld gaat zetten? De website worldometers.info geeft een indicatie: het zijn er ongeveer 400.000. Naar schatting 180.000 mensen gaan vandaag hemelen, ruim minder dan de helft van de nieuwkomers. Plussen en minnen leiden dit jaar tot een toename van de wereldbevolking met zo’n 100 miljoen exemplaren Homo sapiens, onze mensensoort. Maar blijft dit zo?
De voorspelling van de groei van bijna 7,8 miljard nu naar 11 miljard zielen in 2100 doet velen huiveren. Dit aantal kan de planeet (en het klimaat) immers nooit aan. Het zal de wereld in armoede en chaos storten, allesbehalve vrede op aarde. Dit nodigt uit tot andersom redeneren: hoe minder zielen, hoe meer vreugd? Zo simpel is het waarschijnlijk toch ook niet.
Een belangrijk statistisch meetinstrument in de demografie is het vruchtbaarheidscijfer: het gemiddelde aantal geboren kinderen per vrouw tijdens haar vruchtbaarheidsperiode. Het cijfer 2,1 kind per vrouw geldt hierbij als ‘vervangingsnorm’. Dit getal houdt de bevolking in stand: ieder ouderpaar vervangt zichzelf. Waarbij het cijfer 2,1 (en bewust niet 2,0) er rekening mee houdt dat niet elk meisje dat geboren wordt zich zal kunnen voortplanten, bijvoorbeeld door een voortijdige dood.
In bijna alle ontwikkelde landen ligt het vruchtbaarheidscijfer onder het cijfer 2, ook in Nederland. Deze landen zullen ‘op eigen kracht’ dus geen bevolkingsgroei kennen maar zijn hiervoor aangewezen op de komst van (im)migranten. Bij het weren van migranten, zal de bevolking afnemen en zullen waarschijnlijk problemen als gevolg van vergrijzing opduiken.
Steeds minder werkenden moeten in dat geval de premies voor de uitkeringen van relatief steeds meer ouderen opbrengen. Vanwege deze overbelasting zullen ze waarschijnlijk minder kinderen nemen. Er gaat door alle premies al zo veel van het salaris af. Er zijn onderzoeken die zeggen dat de kosten van het opvoeden van een kind tot 19 jaar in de westerse middenklasse zo’n 250.000 dollar bedragen. En dan moet het nog gaan studeren.
In Afrika en veel Aziatische landen ligt het vruchtbaarheidscijfer nu nog ruim boven de vervangingsnorm. Niger is mondiaal koploper met gemiddeld 6,5 kind per vrouw. Vooral Afrika is de motor van de voorspelde groei van de wereldbevolking. De ontwikkeling die ten grondslag ligt aan een steeds lager vruchtbaarheidscijfer in Europa, heeft het Afrikaanse continent nog niet bereikt: hogere opleiding, verstedelijking, vrouwen die zelfstandiger worden. Maar het is de vraag of dit nog lang zo zal blijven. Daarvan hangt ook af of de voorspellingen van de rekenmeesters van de VN zullen uitkomen.
Hoewel de bevolkingsprognoses van de VN als betrouwbaar gelden, duiken steeds vaker serieuze twijfels op. De Canadese auteurs Darrell Bricker en John Ibbitson gaan hierin het verst in hun eind vorig jaar verschenen provocerende en boeiende boek ‘Empty Planet’. Lege planeet. Met dat ‘lege’ valt het wel mee, maar zij verwachten dat de wereldbevolking halverwege deze eeuw, dus omstreeks 2050 zal beginnen te krimpen. En als de daling eenmaal is ingezet, zal hij nooit meer stoppen, voorspellen ze. Als voorbeeld voor een minder explosieve bevolkingsgroei in Afrika nemen Bricker en Ibbitson Kenia dat in 2005 niet meer dan 5 universiteiten telde. In 2015 kende het land er al 22, met plannen voor nog eens 20. Tussen 2012 en 2014 verdubbelde het aantal studenten tot 445.000. Als Afrika het Keniaanse voorbeeld van meer educatie gaat volgen dan kan het hard gaan. Hoe hoger vrouwen zijn opgeleid, hoe zelfstandiger ze worden, hoe minder kinderen ze nemen, dat geldt als een onomstreden wetmatigheid.
De auteurs hebben niet alleen in wetenschappelijke documenten en statistieken gespit maar deden ook socio-wetenschappelijk onderzoek. Ze reisden de hele wereld over en vroegen jonge vrouwen in studentenappartementen en sloppenwijken hoeveel kinderen ze het liefst wilden en steevast was het antwoord: twee of slechts één kind.
In 2050 zal twee derde van de wereldbevolking in steden leven, een belangrijk gegeven voor een dalend vruchtbaarheidscijfer. De met een korreltje zout te nemen voorspelling van een ‘Lege Planeet’ staat haaks op de waarschuwing van de Britse demograaf Thomas Maltus die al in 1798 de onheilspellende boodschap verkondigde dat de menselijke bevolking sneller groeit dan de voedselproductie kan toenemen. Met hongersnood, armoede en sociale onrust tot gevolg. De Club van Rome borduurde hier in de vorige eeuw op voort, maar hierbij werd de agrarische revolutie onderschat: de mens is nog steeds in staat alle monden op de wereld te voeden, alleen de verdeling is het probleem. Op de planeet lopen momenteel twee keer zoveel mensen rond met overgewicht als ondervoede mensen.
De twee Canadese onderzoeksjournalisten beweren dat een afnemende wereldbevolking, een trend die zich over enkele decennia zal gaan inzetten, dezelfde ontwrichtende effecten kan hebben als de voorspelde explosieve groei. In hun ogen zal het samenlevingen dwingen anders, met positievere ogen, naar migratie en een multiculturele samenleving te kijken, in tegenstelling tot wat nu de teneur is.
Migranten zullen in hun visie hard nodig zijn voor behoud van de welvaart die anders door de gevolgen van een dalende bevolking (minder belastinginkomsten, hogere schulden) ernstig onder druk zal komen te staan. Ze zijn nodig, niet zozeer uit naastenliefde maar puur in ons eigenbelang.
Is dat geen mooie alternatieve kerstgedachte?
Een land dat hiernaar al handelt is Canada. Het land neemt 300.000 (geselecteerde) migranten per jaar op, het aantal zal de komende jaren stijgen naar 450.000. Door migratie zal Canada uitgroeien van 35 miljoen inwoners nu naar 50 miljoen inwoners in 2060. Of de Canadese oplossing ook in Europa zal worden uitgerold is door de huidige sentimenten echter zeer de vraag. Met name de vrees voor islamisering zal zich hiertegen verzetten, ook al zeggen de prognoses dat Europese moslims in 2050 niet meer dan 10 procent van de Europese bevolking zullen vormen, te weinig om de ‘Europese identiteit’ uit te wissen.
Toch zal het niet meevallen migratie te gaan zien als een win-winsituatie. Vaak worden nieuwkomers in verband gebracht met een humanitaire crisis in een land. Maar de echte drijfveer van migranten is doorgaans de wens om hogerop te komen. Een uitzondering hierop vormt het jaar 2015 met oorlog en conflicten in Syrië, Afghanistan, Somalië. Maar in 2017 had driekwart van de totale migratie te maken met vertrek uit een middeninkomenland naar een hooginkomenland. Door lage vruchtbaarheidscijfers, ruim onder de vervangingsnorm van 2,1, zullen landen uit de laatste categorie migranten nodig hebben, als werkkrachten en premiebetalers. Zonder migratie zou de Europese bevolking tussen 2000 en 2016 zijn gedaald.
Er zullen ongetwijfeld mensen zijn die zo’n daling toejuichen, maar economisch kan het grote problemen geven. Kijk maar naar Japan, wereldkampioen vergrijzing. Dit jaar boekt Japan een historisch laagterecord wat het aantal geboren baby’s betreft. Japan laat nauwelijks vreemdelingen toe, vandaar dat de bevolking in rap tempo afneemt met alle economische problemen van dien. Het roer moet om, Japan heeft al besloten de antimigratiepolitiek te versoepelen, uiteraard in het eigenbelang. Wat vergrijzing betreft is Japan het voorland van Europa. Nuttig voor beleidsmakers om de ontwikkelingen in Japan en Canada goed te volgen.
Hoeveel zielen kan de planeet herbergen? Er bestaat niet een getal x, waarboven of waar beneden het onherroepelijk fout gaat. Beter is het aantal mensen in samenhang te zien met de wijze van consumeren. En de huidige combinatie van overdadig consumptiepatroon en het aantal van bijna 7,8 miljard aardbewoners heeft de grens van wat milieu en klimaat – en dus ook de vrede op aarde – kunnen verdragen, waarschijnlijk al bereikt.
Mediahuis, Regionale Dagbladen, Kerstbijlage, 21 december 2019
