Oekraïne versus Rusland bij de wereldschaakbond

Wij zijn één verdeelde familie

Bij de presidentsverkiezingen van de wereldschaakbond Fide is altijd wel flink wat gedoe, maar nu staat de zaak bijzonder op scherp. De Russische voorzitter Arkadi Dvorkovitsj vecht zondag voor zijn herverkiezing, waarbij de huidige oorlog meespeelt, en niet alleen op de achtergrond. Zijn belangrijkste rivaal is waarschijnlijk een Oekraïense kandidaat

Een mooi affiche, zouden we zeggen als het om de finale van een gewone sportwedstrijd zou gaan, maar in deze situatie is wrang een passender term. Het kan de tegenstellingen in de schaakwereld nog meer blootleggen. Gens una sumus is de Latijnse spreuk waarvan de Fide zich graag bedient: ’wij zijn een familie’. Eén verdeelde familie is op dit moment realistischer.

Een van de uitdagers van voorzitter Dvorkovitsj, die op een tweede termijn van vier jaar hoopt, is Andrey Baryshpolets, een 31-jarige schaakgrootmeester die nu in de VS leeft na een studie aan de Texas Tech University. Hij benadrukt in interviews dat het hem niet om de oorlog gaat, ’maar dat de banden van de Fide met het Kremlin nu eindelijk eens moeten worden doorgesneden’. De connecties van Dvorkovitsj met de Russische regering zijn overduidelijk. Hij was jarenlang economisch adviseur van president Poetin en van 2012 tot 2018 vicepremier onder premier Medvedev. In 2018 nam Dvorkovitsj de leiding van de wereldschaakbond over van een andere Rus, die als incapabele bestuurder de bond onwaarschijnlijk lang heeft geleid: Kirsan Iljoemzjinov, van 1995 tot 2018. In dat jaar was zijn rol uitgespeeld omdat hij op een Amerikaanse sanctielijst kwam te staan vanwege zakelijke belangen met het regime van de Syrische president Assad. Eerder had hij de schaakwereld al in diskrediet gebracht met bezoeken aan Saddam Hoessein en de Libische leider Khadaffi. De schaakbond kwam door de Amerikaanse maatregel financieel droog te staan, want deelname aan internationaal betalingsverkeer via een bank was geblokkeerd. Dus Iljoemzjinov moest weg. Bronnen beweren dat het Poetin zelf is geweest die Dvorkovitsj toen heeft bewogen om zich als opvolger kandidaat te stellen. Hij werd later met een ruime meerderheid gekozen. Daarvoor had hij zijn kwaliteiten bewezen in het organisatiecomité van het WK voetbal in Rusland in 2018. Het beeld van een kundig bestuurder heeft hij bij de Fide bevestigd. Wat hij bij het begin aantrof was een enorme financiële puinhoop na jaren van financieel wanbeleid onder Iljoemzjinov. Zonder de invasie in Oekraïne begin dit jaar zou zijn herverkiezing waarschijnlijk een formaliteit zijn geweest. Na de inval besloot de Fide echter dat Russische schakers alleen nog onder een neutrale vlag mochten uitkomen. De ethische commissie van de Fide schorste de prominente Russische grootmeester Sergej Karjakin voor zes maanden. Hij had zich in de retoriek van Poetin voor de Russische inval in Oekraïne uitgesproken. Die schorsing zit er inmiddels op. Karjakin heeft vorige week verklaard dat Rusland de Fide de rug moet terugkeren als zondag de Oekraïense kandidaat wordt gekozen. Dvorkovitsj zelf heeft weinig verkeerds gedaan, geven ook zijn tegenstanders toe. Maar zijn connectie met het regime in Moskou blijft vooral voor westerse schaaklanden een probleem.

Ook voor westerse regeringen. Zonder namen te noemen riepen 35 landen, waaronder vrijwel alle EU-landen, het Verenigd Koninkrijk, Canada, de VS, Zuid-Korea en Japan vorige maand de sportbonden op om bestuurders met nauwe banden met het Kremlin te vervangen. De oproep is een aanscherping van een eerdere verklaring over de oorlog in Oekraïne in relatie met de sport, van 8 maart die zich beperkte tot de uitsluiting van sporters uit Rusland en Belarus, nog niet van bestuurders. Zondag zullen ruim 190 gedelegeerden hun stem uitbrengen, volgens het principe van één land één stem. Europese en westerse landen zullen niet op Dvorkovitsj stemmen. Zijn steun zal vooral uit Afrika en Azië komen en het is niet waarschijnlijk dat die landen onder de indruk zullen zijn van de oproep van de 35 (rijke) westerse landen. De zittende president kan ook voordeel hebben van zijn ’running mate’: de Indiase oud-wereldkampioen Anand. Het is moeilijk in te schatten of en hoe de oorlog een rol gaat spelen tijdens het congres van zondag in Chennai, India maar waarschijnlijk stevent Dvorkovitsj af op zijn tweede termijn. Een Britse schaakcommentator vatte de transitie die de Fide heeft doorgemaakt, van Iljoemzjinov naar Dvorkovitsj, alsvolgt samen: ’van een door Rusland gestuurde incompetentie naar een door Rusland gestuurde competentie’. Dat lijkt een verbetering, maar zijn boodschap is juist: kijk verder dan dit, kijk wat hier achter ligt: de banden met het Kremlin die uiteindelijk de schaakwereld geen goed zullen doen.

Mediahuis, Regionale Dagbladen, 4 augustus 2022

Bijverhaal 1

Scheiding sport en politiek niet meer heilig

Wereldvoetbalbond Fifa was opvallend snel met een reactie op de Russische aanval op Oekraïne, op 24 februari van dit jaar. Een paar dagen later volgde reeds de beslissing om Rusland uit te sluiten van internationale voetbaltoernooien. In het verleden was de voetbalbond nooit zo vlot. De scheiding van sport en politiek was heilig. Nazi-Duitsland mocht in 1938 deelnemen aan het wereldkampioenschap. Frankrijk werd niet uitgesloten tijdens de bloedige oorlogen in Algerije en Indochina. Argentinië mocht in 1978 gewoon het WK organiseren, ondanks de slachtingen onder de eigen bevolking door de junta, vaak uitgevoerd in voetbalstadions. Alleen Zuid-Afrika en Rhodesië gingen in het apartheidstijdperk in de ban. Het inzicht wint terrein dat sport en politiek niet meer zijn te scheiden. Het blijkt ook uit de opwaardering van het Olympisch Bestand, een fenomeen uit de Griekse oudheid. Rivaliserende stadstaten spraken af de atleten een maand voor en na de Spelen vrije doortocht te bieden en elkaar dan niet aan te vallen. Daar is de laatste dertig jaar een moderne versie voor opgetuigd, bekrachtigd in resoluties van de Verenigde Naties. Goed bedoeld, ter bevordering van de vrede tussen de volkeren. Drie keer sindsdien is het Olympisch Bestand geschonden, drie keer door Rusland: Georgië (2008), de Krim (2014) en dit jaar nogmaals Oekraïne. Het Internationaal Olympisch Comité greep de jongste schending aan om de aangesloten sportkoepels tot uitsluiting op te roepen van atleten uit Rusland en Belarus. Dat hebben de sportbonden op eigen inzicht ingevuld, met soms verschillen: uitsluiting van sporters, maar niet van bestuurders (bv. hockey) of van beide groepen (zwemmen, schaatsen, roeien) bij wedstrijden. Slechts een handvol sportbonden is overgegaan tot een volledige uitsluiting van officials. Sommige bonden sluiten wel teams uit, maar niet de individuele sporters die onder neutrale vlag mogen deelnemen (wielrennen, tennis, schaken en paardensport – waarbij ook Russische paarden onder de ban vallen). De behoefte om iets te doen tegen de gruwelijkheden is begrijpelijk. Maar of het zinvol is? Een organisatie die wedstrijden/shows voor katten organiseert meldt dat poezen uit Rusland voorlopig niet meer welkom zijn.

Bijverhaal 2

Twaalf Russische internationale sportbazen

Russen lijken sterk vertegenwoordigd in besturen van internationale sportbonden, in zowel mondiale als Europese sportfederaties. Je komt ze tegen in ruim de helft van de besturen van de grootste internationale sportbonden, inventariseerde NRC eerder dit jaar. Een zoektocht naar leidende functies, om te beginnen die van voorzitter (president), levert twaalf namen op. Wie is wie? En is er sprake van een patroon? Zijn er banden met het Kremlin? Oligarchen (zakenlieden met politieke macht)? Sponsoring door Russische staatsbedrijven? Niet altijd, soms wel.

Arkadi Dvorkovitsj Schaken, zeer nauwe banden met Kremlin. Strijdt komende zondag voor zijn herverkiezing (zie hoofdverhaal).

Alisjer Oesmanov Schermen. Puissant rijke oligarch, heeft nauwe banden met het Kremlin en Gazprom. Inmiddels afgetreden als voorzitter. Zijn banktegoeden zijn door de EU bevroren na de invasie.

Vladimir Lisin Schietsport. Is nog steeds voorzitter van deze wereldbond, maar ligt onder vuur om af te treden omdat aangesloten landen vrezen dat zijn aanblijven schadelijk kan zijn voor de sport. Oligarch, is een van de rijkste Russen, maar hij staat niet op een sanctielijst. Een staaltycoon, met bijnaam ’de man van staal’. Hij zou Poetin in maart hebben opgeroepen tot het staken van de oorlog en zegt de doden in Oekraïne te betreuren.

Umar Kremlev Boksen. Werd in mei herkozen tot voorzitter van deze internationale boksbond. Maar de verkiezing moet over nadat de voorzitter van de Nederlandse boksbond, Boris van der Vorst, ten onrechte als tegenkandidaat werd uitgesloten en dit besluit met succes aanvocht. Van der Vorst zou kritiek hebben geuit op de manier waarop Kremlev op de oorlog in Oekraïne zou hebben gereageerd en op de financiering van de bond door Gazprom. Kremlev heeft geen politieke achtergrond maar staat wel op goede voet met Poetin. en is drager van een hoge militaire onderscheiding.

Vasili Sjestakov Sambo, een van origine Russische vechtsport. Sjestakov is parlementslid en een oude (judo)vriend van Poetin.

Boris Skrinnik Bandy, ijshockey maar dan met een bal, iets groter dan een tennisbal. Geen bijzonderheden bekend.

Anna Arzhanova Onderwatersporten. Geen bijzonderheden bekend.

Sergej Solovejtsjik Judo (Europese unie). Om de eenheid te bewaren trad Solovejtsjik daags na de invasie af. Hij was voorzitter sinds 2007. Verwijzend naar de inval in Oekraïne sprak hij van ’een tragedie zonder precedent’.

Stanislav Pozdnjiakov Europese schermbond. Werd in juni tot aftreden gedwongen, is tevens voorzitter van het Russisch Olympisch Comite.

Alexander Ratner Europese schietsport. Leeft sinds 30 jaar in Duitsland en heeft naast de Russische ook de Duitse nationaliteit. Ligt niettemin, net als Vladimir Lisin van de wereldfederatie schietsport, waarvan Ratner secretaris-generaal is, onder vuur.

Igor Levitin Europese tafeltennisbond. Tijdelijk teruggetreden, werkt als rechterhand van Poetin in het Kremlin.

Tatjana Ardabieva Europese bond Moderne vijfkamp. Geen bijzonderheden bekend.

Weg vrij naar bonafide schaakfederatie

Na een controversieel bewind van 23 jaar vol bizarre schandalen treedt Kirsan Iljoemzjinov eindelijk af als president van de wereldschaakbond Fide (Fédération internationale des échecs). Vandaag publiceert de Fide de kandidatenlijst voor de verkiezing van de nieuwe Fide-president op 3 oktober en daarop ontbreekt hij.
Iljoemzjinov is al geruime tijd officieel niet meer in functie. Hij legde zijn uitvoerende taken eind 2015 neer toen hij op een sanctielijst van het Amerikaanse ministerie van Financiën kwam te staan, wegens illegale financiële steun die hij als zakenman verleende aan het regime van president Assad van Syrië.
De wereldschaakbond kwam in ernstige problemen als gevolg van bevriezing van banktegoeden die hiervan het gevolg was. In april van dit jaar verzocht de rest van het Fide-bestuur hem in een ‘Beste Kirsan‘-brief onmiddellijk af te treden wegens de problematische banksituatie.

Nepfiguur

Nog dezelfde maand maakte de Rus Iljoemzjinov op zijn persoonlijke website (KirsanToday) bekend zich toch opnieuw kandidaat te stellen. Hij had al een heel nieuw bestuur om zich heen verzameld. Schaakjournalisten ontdekten echter dat een lid van het beoogde team, de Amerikaan ‘Glen Stark’ een nepfiguur was.
Hiermee was zijn positie zelfs voor Moskou onhoudbaar geworden. In het weekend meldden Russische bronnen dat Iljoemzjinov zich niet opnieuw kandidaat zal stellen.
Iljoemzjinov, een multimiljonair en een charmante gek zonder goede politieke antenne en politiek geweten, bracht in 2011 de schaakwereld in diskrediet door voor het oog van de camera een schaakpartijtje te spelen met de Libische dictator Khadaffi. Op de Russische televisie onthulde hij ooit – op 18 september 1997 – te zijn ontvoerd door aliens, buitenaardse wezens die hem een tijdje vasthielden op hun ruimteschip.
Hij was tot 2010 president van de arme agrarische Russische deelrepubliek Kalmukkië, waar ook olie wordt gewonnen. Over zijn presidentschap werd opgemerkt dat hij drie keer zoveel geld uitgaf aan het nationale voetbalteam dan aan onderwijs. Hij schafte de grondwet af en riep de ‘dictatuur van het gezond verstand’ uit.
In de hoofdstad Elista van Kalmukkië liet hij de schaakstad Chess City verrijzen. Na een bezoek aan Kalmukkië omschreef iemand het beleid van de ‘steppenkoning’ als volgt: ‘Mannen moeten werken, vrouwen zorgen voor de kinderen, kinderen schaken en Iljoemzjinov zorgt voor de rest’.

Cadeautjes

De Fide is wat het aantal aangesloten landen betreft een van de grootste sportbonden van de wereld met 185 leden. Dankzij het ‘een-land-een-stem systeem’ kon Iljoemzjinov lange tijd in het zadel blijven. Stemmen werden gekocht met ‘cadeautjes’.
In 2010 nam oud-wereldkampioen Kasparov het tegen Iljoemzjinov op. Kansloos, Kasparov verloor de stemming met 110 tegen 60 stemmen. Eerder deden ook Karpov (oud-wereldkampioen) en de Nederlandse zakenman/schaakmecenas Bessel Kok vergeefs een gooi naar het Fide-presidentschap.
Op de lijst van kandidaten die de Fide vandaag op zijn website publiceert, staan vermoedelijk de namen van de huidige vicepresident van de bond, de Griek Georgios Makropoulos, de Britse grootmeester Nigel Short die flink de bezem door de federatie wil halen en de Russische econoom en politicus Arkadi Dvorkovitsj. De laatste is tevens bestuurder van de machtige Russische schaakbond, die Iljoemzjinov altijd heeft gesteund. Met zijn kandidatuur hoopt het Kremlin zijn greep op de Fide te kunnen behouden, nu zonder Iljoemzjinov – tenzij aliens hem alsnog te hulp schieten.

HMC, Algemeen, 4 juli 2018

Startpagina Journalist en Schaker

Overzicht Schaak Verhalen