Tata-top kan er niet gerust op zijn

Moeten de topmannen van Tata Steel in IJmuiden zich zorgen maken over een mogelijke gevangenisstraf? Veel voorbeelden hiervan zijn nog niet te vinden.
Advocaten geven meestal de voorkeur aan zaken waarin om schadevergoeding wordt gevraagd. Vaak wordt zo’n zaak dan geschikt.
Een strafzaak om een misdrijf te bewijzen is misschien net iets te lastig. Of het Openbaar Ministerie ziet geen grond voor vervolging.
Gedupeerden met ernstige gezondheidsschade voelen vast genoegdoening als de verantwoordelijken passend zouden worden gestraft. Maar ze zijn misschien meer gebaat bij een schadevergoeding voor gederfde inkomsten, medische kosten of verminderd levensgeluk.
Toch zullen de (oud-)bazen in IJmuiden niet helemaal gerust zijn op een goede afloop, nu advocaat Bénédiqte Ficq de eerste stap naar vervolging heeft gezet. Zeker niet als zij kennisnemen van de laatste ontwikkelingen in het schandaal rond het drinkwater van de Amerikaanse stad Flint, in de staat Michigan.
Oud-gouverneur Rick Snyder van Michigan kreeg twee weken geleden van de openbaar aanklager in de staat te horen dat hij zal worden vervolgd, waarbij de Republikein een jaar gevangenisstraf wegens nalatigheid/plichtsverzuim boven het hoofd hangt en een boete van 1.000 dollar. Nicolas Lyon, destijds directeur van de Gezondheidsdienst, moet rekening houden met een zwaardere straf. In zijn geval luidt de aanklacht dood door schuld. In totaal zijn negen functionarissen aangeklaagd.
Hiermee neemt de zaak een verrassende wending. Eerdere aanklachten werden in 2019 terzijde geschoven door de openbaar aanklager. Een nieuw team kwam tot andere inzichten.
Op een persconferentie vorige maand in Michigan zei een woordvoerder van justitie: “Als een hele stad slachtoffer wordt van nalatigheid en onverschilligheid van de autoriteiten rechtvaardigt dit een compromisloos onderzoek om iedereen die strafrechtelijk schuldig is hier verantwoordelijk voor te houden.”
Het is de eerste keer in de geschiedenis van de staat Michigan dat een (oud-)gouverneur wordt vervolgd voor nalatigheid in functie. In het drinkwaterschandaal van Flint (vanaf 2014) werden tussen de 6.000 en 12.000 kinderen blootgesteld aan te hoge concentraties lood. Ook steeg het aantal gevallen van legionella (veteranenziekte, longaandoening). Twaalf sterfgevallen zijn gerelateerd aan het vervuilde drinkwater.
De ene zaak is de andere niet, het ene rechtssysteem is het andere niet. Wel zijn ook in Nederland meer rechtszaken over milieucriminaliteit – ook strafzaken – te verwachten. “De aanpak van milieucriminaliteit moet doeltreffender en afschrikwekkender.” Dat zei in 2020 niet een milieuactivist, maar Rob de Rijck, milieuofficier van het Openbaar Ministerie.

Voorbeelden van ‘milieucriminaliteit

Nigeriaanse boeren

Hoeveel kans hebben vier arme Nigeriaanse boeren in een juridische strijd tegen het machtige energieconcern Shell? Niet veel zou je denken. Toch kwamen de boeren vorige week voor het Gerechtshof in Den Haag na dertien jaar als winnaar uit de bus. Twee van de vier boeren zijn overleden. Familie nam de zaak over. Shell moet de boeren een schadevergoeding betalen, de hoogte moet nog worden vastgesteld. „Na dertien jaar strijden voor hun recht hebben de boeren het eindelijk gewonnen”, zei Donald Pols, directeur van Milieudefensie, de organisatie die de boeren heeft gesteund. In de Nigerdelta in het zuiden van Nigeria zijn regelmatig olielekkages. De vier boeren verloren vijftien jaar geleden hierdoor hun landbouwgrond. Ze konden ook niet meer vissen door de olievervuiling, verloren hun inkomen en zagen hun leefomgeving vernietigd. Shell voerde aan dat de lekkages het gevolg waren van sabotage, maar slaagde er niet in dit overtuigend te bewijzen. Ook reageerde het dochterbedrijf van Shell hierop niet adequaat, volgens het hof. Ook moet Shell een olielekdetectiesysteem installeren dat waarschuwt bij eventuele lekkages in de toekomst. Euforie na de uitspraak vorige week bij Milieudefensie: „Ik kan je garanderen dat er vanmiddag een aantal crisisbijeenkomsten in de bestuurszalen van multinationals zijn, want zij mogen niet langer de rechten van mensen in ontwikkelingslanden met voeten treden”, aldus Pols. N

Erin Brockovich

Deze Amerikaanse milieuactvist deed in de jaren tachtig van de vorige eeuw mee aan schoonheidswedstrijden en werd gekozen tot Miss Pacific Coast. Ging daarna aan de slag op een advocatenkantoor, waar ze betrokken raakte bij een rechtszaak tegen de Pacific Gas and Electric Company (PG&E) in Californië in 1993. Dit bedrijf had het drinkwater besmet met chroom-6. De fabriek werd uiteindelijk veroordeeld tot een schadevergoeding van 333 miljoen dollar. Regisseur Steven Soderbergh verfilmde haar strijd tegen de energiegigant. De film draagt haar naam, ’Erin Brockovich’ met in de hoofdrol Julia Roberts die werd onderscheiden met een Oscar. Brockovich bond juridisch ook de strijd aan met andere grote Amerikaanse bedrijven (Dupont, 3M) wegens PFAS-vervuiling, in haar ogen de grootste zorg op milieugebied van dit moment. Enkele jaren geleden werd ze het boegbeeld van een rechtszaak die 40.000 Australische burgers tegen de Australische overheid aanspanden. De burgers claimen dat de vervuiling van de grond waarop ze wonen heeft geleid tot waardedaling van hun huizen. De vervuiling is veroorzaakt door blusschuim dat veel is gebruikt op militaire bases. Blusschuim is een van de vele toepassingen van PFAS. Precies een jaar geleden bereikten veel klagers een akkoord met de Australische regering over financiële compensatie van de waardedaling van huizen. Het akkoord omvatte een bedrag van ruim 200 miljoen Australische dollars.

Dupont: ‘Dark Waters’

Dit is de titel van een film uit 2019 die begin vorig jaar ook in de Nederlandse bioscopen was te zien. Een fabriek van het Amerikaanse chemiebedrijf Dupont in Parkersburg in de staat West Virginia stortte illegaal de PFASachtige chemische stof PHOA, een stof die werd gebruikt bij de productie van teflon. Door de vergiftiging gingen in de omgeving koeien dood, mensen werden ziek via het drinkwater. Advocaat Robert Bilott stortte zich op de zaak en bereikte na forse tegenstand een schikking namens ruim 3.500 gedupeerden van meer dan 600 miljoen dollar. Het bedrijf betaalde maar weigerde schuld te bekennen en er volgde geen strafzaak. Dupont produceert ook in Nederland teflon, in haar fabriek in Dordrecht die nu de naam van dochteronderneming Chemours voert. Het bedrijf is wel in verband gebracht met uitstoot en lozing van stoffen die tot de forever chemicals worden gerekend, eeuwige chemicaliën. Aanwezig in de natuur, breken ze nauwelijks af. Volgens het RIVM is de blootstelling van omwonenden in Dordrecht veel lager dan in Parkersburg. Vorige week werd bekend dat het bedrijf niet strafrechtelijk wordt vervolgd voor de vergiftiging van 44 (ex-)werkneemsters. Ze denken dat ze miskramen of doodgeboren kinderen hebben gekregen doordat ze moesten werken met het oplosmiddel dimethylaceetamide. Het is volgens het OM niet meer te bewijzen dat er te hoge concentraties van deze stof aanwezig waren.

Het leed van Bhopal

Voor de enorme giframp in het Indiase Bhopal in 1984 heeft nooit iemand verantwoordelijkheid genomen. Meer dan zestienduizend mensen stierven door de uitstoot van het giftige methylisocyanaat (MIC) door de fabriek van Union Carbide, Amerikaanse producent van pesticiden. Mogelijk viel het dodental nog veel hoger uit. Zeven voormalige werknemers werden veroordeeld tot twee jaar cel en een boete van honderdduizend roepies (ongeveer 1.600 euro). Twee uur na de uitspraak werden ze op borgtocht vrijgelaten. De toenmalige ceo Warren Anderson, werd later alsnog aangeklaagd wegens dood door schuld. De Indiase regering liet onder druk van de Amerikaanse overheid echter na de vervolging door te zetten. Volgens Union Carbide was de ramp het gevolg van sabotage van een ontevreden werknemer. Maar uit onderzoek bleek dat van de in totaal zes verschillende veiligheidsmaatregelen om een lek te voorkomen er niet een goed werkte. De koelinstallatie in de tank met methylisocyanaat was uitgezet om kosten te besparen. Er werd een loopje met de veiligheidsvoorschriften genomen. Een Indiase journalist wist beslag te leggen op een intern rapport waaruit bleek dat in de fabriek 200 overtredingen waren vastgesteld tegen de veiligheidsvoorschriften. Iemand typeerde de situatie voor de ramp zo: ’Koeien vielen dood in de wei neer, mensen werden ziek’. Union Carbide werd in 1999 overgenomen door Dow Chemical dat in 2017 met Dupont fuseerde.

Bayer en Monsanto

De Duitse chemiereus Bayer is wereldrecordhouder van het aantal tegen een bedrijf ingediende schadeclaims. Het waren er meer dan 100.000. Met het merendeel van de klagers kwam het bedrijf vorig jaar een schikking overeen van meer dan negen miljard euro. Woensdag werd bekend dat Bayer met advocatenkantoren in de VS een aanvullende overeenkomst heeft gesloten van twee miljard dollar om toekomstige claims af te kopen. Bayer nam in 2018 het Amerikaanse chemiebedrijf Monsanto over voor 56 miljard euro, de grootste overname ooit voor een Duits bedrijf. Kort daarna begon meteen al de ellende met onkruidkiller Roundup, het topproduct van Monsanto. Nog in het jaar van de overname oordeelde een Amerikaanse rechtbankjury dat een conciërge die veel met Roundup had gewerkt recht had op een enorme schadevergoeding. Kort daarna gebeurde dat in nog twee zaken. Bayer was gedwongen dan te schikken met de klagers, van wie velen beweerden non-hodgkinlymfoom (NHL), een vorm van lymfklierkanker te hebben gekregen. Of glyfosaat, de werkzame stof van Roundup, kankerverwekkend is, daarover verschillen de meningen. Waarschijnlijk, zei de WHO in 2015. Niets van waar, zeggen Bayer en Monsanto, op basis van tientallen studies. Die discussie gaat nog steeds door, met nieuwe onderzoeksrapporten. In de laatste staat dat dierproeven aantonen dat glyfosaat de darmflora kan verstoren met mogelijk ziektes tot gevolg.

Het kelderluik-arrest

Urgenda heeft in de klimaatzaak tegen de Nederlandse Staat een klinkende 3-0 overwinning behaald: rechtszaak, hoger beroep en cassatie: drie keer gewonnen. Als laatste hield de Hoge Raad in december 2019 het rechterlijk bevel aan de Staat in stand om de uitstoot van broeikasgassen door Nederland met 25 procent te verminderen voor het einde van 2020. In 2015 kwam Urgenda op 1-0 bij de gewone rechtbank, waarbij advocaat Roger Cox de eis aan de Staat baseerde op het Kelderluik-arrest uit 1965. Dat ging over een ogenschijnlijk simpele zaak naar aanleiding van een onfortuinlijke val van een krattensjouwer in een openstaand kelderluik, met ernstige verwondingen tot gevolg. Wie is hiervoor verantwoordelijk, de krattensjouwer die beter had moeten uitkijken of de werkgever, Coca-Cola? Naar het oordeel van De Hoge Raad de werkgever die een onrechtmatige daad (’gevaarzetting’) werd verweten door de medewerker niet voor de val te behoeden. De rechtbank accepteerde in 2015 het kelderluik als juridische metafoor in de klimaatzaak en gaf Urgenda gelijk. Het vonnis trok wereldwijd de aandacht en inspireerde klimaatorganisaties ook tot aanklachten. Er zijn meer dan 1.700 zaken begonnen, inventariseerde Trouw onlangs. Mr. Cox brengt het kelderluik ook in stelling in de klimaatzaak die Milieudefensie en 10.000 mede-eisers tegen Shell hebben aangespannen. Of het nog een keer lukt, zal blijken in mei als de rechtbank in deze zaak uitspraak doet.

Mediahuis, Regionaal, PLUS, 6 februari 2021